HISTORIE Beeldende kunst

Schilder graficus Jan Montyn werd op 13 november 1924 als Jan Montijn geboren in een zwaar gereformeerd gezin in Oudewater. Vooral zijn vader, huisschilder en ouderling, was zwaar op de hand. Toen hij twintig was ontvluchtte hij dat keurslijf door soldaat te worden. Dat werd het begin van een avontuurlijk leven, dat hem in 1944 dienst van de Kriegsmarine in de loopgraven in Letland aan het Oostfront bracht om te vechten tegen Bolsjewieken, die hij door zijn opvoeding beschouwde als de antichrist. Na verblijf in een Nederlandse opvoedingsgesticht na de oorlog, vocht hij in 1950 in Korea in dienst van het Franse Vreemdelingenlegioen.

Deze tekenaar en etser was de zoon van Pieter Emaus de Micault (Dordrecht) en Maria Charlotte van der Lith (Helmond). Gerardus werd geboren in Helmond (17 februari 1798) en was van beroep belastingontvanger in Den Haag, Lochem, Culemborg en als laatste in Gouda, waar hij ook overleed op 25 november 1863. Daarom wordt hij beschouwd als amateur. Etsen en tekenen leerde hij van schilder, tevens officier, Ernst Willem Jan Bagelaar. Niet vreemd daardoor dat Gerardus veel soldatentaferelen maakte en studies van paarden. Ook maakte hij landschappen en illustreerde hij een haar-amulettenstudie met litho’s. Museum Gouda heeft veel van zijn werken, maar ook Museum Boijmans van Beuningen in Rotterdam en het Rijksmuseum in Amsterdam.

Hendrik Bary (1632-1707) had meer succes dan zijn mede-leerling bij Reinier van Persijn, Aert van Waes. Bary werd een bekend portrettist. Van zijn helden Willem van Oranje, Michiel de Ruyter, Hugo de Groot en Erasmus maakte hij gravures, maar ook spotprenten. Over geld maakte hij zich als regent van het tuchthuis van Gouda geen zorgen. Zijn vrouw was Margaretha, dochter van burgemeester Govert Suijs.

Christoffel Pierson werd in 1631 Den Haag geboren als zoon van een soldaat. Hij verhuisde naar Schiedam en trouwde in 1652 met Maria Willems. Het aanbod dat hij in 1653 tijdens zijn verblijf met zijn leermeester Meyburg in Duitsland kreeg om hofschilder van koningin Christina van Zweden te worden, sloeg hij af. Een jaar later nam het koppel met hun kind zijn intrek in Gouda.

Adriaen van der Spelt (±1630-1673) werd omstreeks 1630 in Leiden geboren als zoon van de oorspronkelijk uit Gouda afkomstige glazenmaker Job Adriaensz. van der Spelt. Hij was waarschijnlijk omstreeks 1644 een leerling van Wouter Crabeth II. Hij is vooral bekend geworden als schilder van (bloem)stillevens. In 1658 werd hij lid van het schildersgilde in Leiden. Daarna vestigde hij zich als kunstschilder in Gouda. Van 1664 tot 1670 schilderde hij in Berlijn aan het hof van de Frederik Willem van Brandenburg, keurvorst van Brandenburg.

Aert van Waes (±1620-na 1664) werd vooral bekend door zijn prenten van alledaagse figuren: ‘aartige boerten’ volgens kronieker Walvis. Hij legde landlopers, zigeuners en boeren vast. Geen opdrachtgevers waarop een kunstenaar op binnenliep. Volgens de historicus Walvis zou ook hij de tocht via Frankrijk naar Italië hebben gemaakt als leerling van Crabeth. Het etsen leerde hij van Reinier van Persijn. Van Waes (±1620-na 1664), was zo gefrustreerd dat hij van met zijn kunst niet genoeg kon verdienen, dat hij de hiernaast afgebeelde ets maakte in 1645. Het bijschrift spreekt boekdelen. 

Op 18 Juni 1626 belandde Jan Ariensz. Duyff (1617-1649) op negenjarige leeftijd in het Weeshuis. Daar viel zijn schilderstalent op en ging hij in de leer bij zijn neef Wouter Crabeth II. Hij werd bekend door zijn portretten en genrevoorstellingen.

Net als vele kunstenaars trok de in Alkmaar geboren Reinier van Persijn (1615-1668 naar Rome. Evenals Crabeth II werd hij lid van de Roomsche Schildersbent de Bentvueghels onder de naam Narcissus. Hij vestigde zich in Gouda en trouwde met Elisabeth van Raemburgh. Na haar overlijden huwde hij opnieuw, nu met Maria, de dochter van schilder Wouter Crabeth II.

Jan Franse Verzijl (1602-1647), was eveneens een leerling van Wouter Crabeth II. Net als zijn leermeester bezocht hij Italië en wordt hij tot de caravaggisten gerekend. Uit het testament van zijn moeder blijkt dat hij rond 1625 in Rome verbleef, waarna hij rond 1629 de Goudse levensdraad weer oppakte. De roomse kunstenaar schilderde waarschijnlijk vaak in opdracht van pastoor Willem de Swaen voor de schuilkerken en statie ‘de Tol’ in Gouda. Een deel van het werk van Verzijl bevindt zich in Museum Gouda.

Schilder Jan Daemesz. de Veth werd in 1595 Leiden geboren en trok in 1613 waarschijnlijk net als de Gouwenaar Wouter Crabeth II, via Frankrijk naar Rome om zich daar als schilder verder te ontwikkelen. Na zijn terugkeer in Nederland vestigde hij zich in Gouda, waar hij diverse schutterstukken schilderde.

Crabeth II werd geboren in 1594 als kleinzoon van de Goudse glazenier Wouter Crabeth I en zoon van schepen en burgemeester Pieter Woutersz Crabeth. Hij leerde het schilderen van Cornelis Ketel, waarna hij in 1613 (net als zijn Leidse collega Jan Daemesz. de Veth) via Parijs en Aix-en-Provence naar Italië vertrok om met als bijnaam ‘De Almanak’ lid te worden van het schildersverbond de Bentvueghels. Crabeths werk werd daardoor zeer zeker beïnvloed door Italiaanse meesters schilders als Caravaggio. Crabeth werd in Italië vanwege zijn afkomst Wouter van der Gou genoemd.

Deze begaafde portretschilder en leeftijdgenoot van Cornelis Ketel werd rond 1550 in Gouda geboren. Zijn vader was Willem Hendricksz. Jacob trouwde met Maria Joachimsdr Nagel. Hun zonen Cornelis en Rochus werden nog in Gouda geboren, maar rond 1575 vertrokken het gezin naar Delft, waar het klimaat voor kunstschilders financieel gunstiger was. Hier werd Delff als achternaam toegevoegd en werd hun jongste zoon Willem geboren (de vader van schilder Jacob Willemz Delff de jonge). Alle mannen Delff werden verdienstelijke Delftse portretschilders.

Deze begaafde, in Gouda geboren, kunstschilder Cornelis Ketel (1548-1616) kreeg zijn eerste lessen van zijn oom Cornelis Jacobsz Ketel. Op zijn 18e ging hij in Delft in de leer bij Athonie Blocklandt.  In 1565 toog hij naar Parijs en Fontainebleau. Hij keerde twee jaar later terug naar Gouda toen Frankrijk in conflict kwam met koning Philips II.

Pieter Pourbus was een beroemd schilder en cartograaf die tot in het begin van de Gouden Eeuw in Brugge leefde, waar hij in 1584 overleed. Pourbus werd in 1523 geboren in Gouda. Waarschijnlijk belandde hij al rond zijn twintigste in Brugge op uitnodiging van de Brugse schilder Lancelot Blondeel. Pourbus trouwde met Blondeels dochter in 1549 en is dan al lid van het Sint Lucasgilde, het ambacht van kunstschilders.

Dirck (±1505 - 1574) en zijn broer Wouter (I) Pieterszoon Crabeth (±1520 - 1589) waren beiden begenadigde 16e-eeuwse Goudse glazeniers. Voordat de gebroeders actief werden waren er al glasschilders in Gouda. De grote bloei zette zich pas in met het werk van Dirck, die na de grote kerkbrand in 1552 opdracht kreeg om ramen van voor de Sint Janskerk te maken. Drie jaar later werd het eerste raam achter het hoofdaltaar aangebracht, 'De doop van Jezus door Johannes de Doper'...