De steenfabrikanten langs de Hollandsche IJssel klaagden er regelmatig over bij de regering dat ze baksteen betrokken uit Vlaanderen. Daar werd goedkopere steen geproduceerd. De ijsselsteenbakkers vonden dat dit ten koste ging van de werkgelegenheid in eigen land en dat de kwaliteit van de Vlaamse baksteen beduidend minder was. Om de laatste reden kocht Antwerpen immers voor hun nieuwe kademuren ijsselsteen.
Er kwam in 1894 in België het eerste deel uit van de serie Vak-& Kunstwoorden met de passende titel 'Steenbakkerij', geschreven door Theofiel Coopman. Op zich een interessant initiatief, want allerhande terminologie wordt er duidelijk in uitgelegd.
Maar dan bladeren we door naar de 'H' om te zien wat Theofiel te melden heeft over onze geliefde Hollandse ijsselsteen en krijg je de indruk dat deze schriftgeleerde mogelijk alles wist van kinderkopjes en kasseien, maar nooit van 'ijselsteen' had gehoord. Hij schrijft namelijk in duimen in plaats van centimeters. Aangezien de duim meer dan 2,5 centimeter lang is, wordt de 'Hollandsche IJselsteen' daardoor groter dan een kloostermop, namelijk tot 40 centimeter lang, 20 centimeter breed en 10 centimeter dik.
Voor wie wil weten hoe groot een kloostermop is: die staat er niet in. Hij wordt in het boek namelijk 'kloostermoef' of 'reuzen moef' genoemd en blijkt eveneens 2,5 keer groter dan in werkelijkheid.
Dat kan geen toeval zijn en het vraagt om nader onderzoek. Wat blijkt? De invoering van het metrieke stelsel in 1920, naar de IJkwet uit 1916, had nogal wat voeten in aarde. De centimeter was natuurlijk een Frans woord en daarom werd de ingeburgerde naam 'duim' gebruikt om de centimeter te duiden en de 'el' voor een meter. Veel materiaal kwam nog uit Engeland, waar ze inches bleven hanteren, die qua lengte vergelijkbaar was met de oude duim van 2,5 centimeter lang. De 'duimstok' van een meter kreeg daarom zowel streepje voor inches als centimeters. Er ontstond nu verwarring omdat praktijkmensen de oude duimmaat bleven gebruiken, afgemeten aan de inchschaal.
Dus werd bij Koninklijk besluit in 1870 de naam duim afgeschaft en moest iedereen het met centimeters doen. Dat zal toen in huizen van plezier tot veel hilariteit hebben geleid.
De duimsmaat (inch) is onder bouwvakkers en monteurs, waar duimstok en sluitelsets worden gehanteerd, overigens nog steeds in zwang.
Bij de Vlamingen, die een grote hekel hebben aan taalverfransing, bleef de duim en de el in zwang voor centimeter en meter.
Zo ook in dit boek dat een kwart eeuw na afschaffing van de naam duim, maar ook el in Nederland in België uitkwam.
Meer over de overgang naar het metrieke stelsel: uitdeoudekoektrommel.com
Reactie plaatsen
Reacties